Metodoloji

Ölçme ve Karşılıklı Öğrenme, Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©’nin Merkezindedir.

Ölçme ve karşılıklı öğrenme yoluyla daha iyi bir dünya amaçlayan, etki odaklı bir araştırma yürüttük. Ortak hedefimiz olan “daha sürdürülebilir bir gelecek” için, şirketlere gelişim aracı olarak kullanabilecekleri bir model geliştirdik: Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©.

Geliştirdiğimiz Modelde, sürdürülebilirlik çalışmalarının yönetişim kalitesini dört temel boyutta inceliyoruz: yönetim kurulunun yönlendirmesi, uygulamalar, yönetim kurulunun gözetimi ve sürekli öğrenmedir. Bu boyutların her biri, yönetişim merceğiyle geliştirilen nesnel ölçütlerle değerlendiriliyoruz.

Sürdürülebilirlik yönetişimi, yönetim kurulunun sağladığı rehberlik ile doğrudan ilgilidir. Şirketleri bir gemi olarak düşündüğümüzde, yönetim kurulları o geminin kaptanıdır. Bir geminin doğru rotayı izleyip doğru limana varabilmesi, kaptanın dümeni doğru açıyla ayarlamasına bağlıdır. Şirketler için de durum pek farklı değildir. Yönetim kurulu, şirketin gideceği hedefi belirler. Eğer yönetim kurulu doğru yönlendirmeyi sağlayıp şirket için doğru hedefler belirlerse, devam eden süreçlerin de doğru ilerlemesi kaçınılmazdır. Geliştirdiğimiz Model ilk aşamada, yönetim kurulunun sürdürülebilirlik ile ilgili sağladığı yönlendirmeyi incelemektedir.

Sürdürülebilirlik açısından şirkete doğru rotanın belirlenmesi için kilit unsurlar nelerdir? Modelimizde, yönetim kurulu sunacağı yönlendirmeler için aşağıdaki kriterleri tanımladık.

Değerler, stratejiler, şirket politikaları, tüzük ve/veya ilkeler,
Şirket stratejilerinde sürdürülebilirlik ile ilgili konuların ve SKH’lerin yeri,
Yapılan yönlendirmenin insan hakları, işçi hakları, çevre, toplum, sağlık ve güvenlik gibi konuları kapsaması,
Yönetim kurulunun yapısı ve çeşitliliği,
Paydaş haritası ve katılımı,
Yönetim kurulunun önemlilik matrisini gözden geçirilmesi,
Coğrafi olarak kapsayıcılık, ürünlerin yaşam döngüleri boyunca etkileri ve tedarik zinciri dâhil olmak üzere tüm değer zincirinin kapsanması,
Kilit performans göstergelerinin belirlenmesi, bu göstergelerin yönetici ücret ve prim mekanizmalarındaki teşvik sistemleriyle entegre edilmesi,
Sürdürülebilirlik performansı için gelecek hedeflerinin belirlenmesi.

Sürdürülebilirlik yönetişim kalitesini etkileyen ikinci temel alan ise şirketin uygulama süreçleridir. Bir gemide, kaptan doğru rotayı belirlese bile, yolculuğun nasıl geçeceği mürettebatın performansı, rüzgârın zamanında kontrol edilmesi gibi etkenlere bağlıdır. Şirketler için de aynı durum geçerlidir. Tıpkı gemi yolculuğunun kalitesi gibi şirketin uygulama kalitesi de çeşitli etkenlere bağlıdır. Bu etkenlerden bazıları şunlardır:

Çevresel, sosyal ve yönetişim ile ilgili önemli performans sonuçlarının paylaşılması,
Tüzük, tedarik zinciri, denetimler, iç kontrol mekanizmaları, teşvikler ve gelişim çalışmalarının kapsamı,
Yönetici ücret ve primlerinin belirlenmesi, paylaşılması; ücret ve primlere ilişkin kriterlerde çevresel, sosyal ve yönetişim ile ilgili konuların yer alması,
Risk yönetimi,
Paydaş katılımı.

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©, sürdürülebilirlik anlayışıyla uyumlu uygulama yapısının oluşturulmasını ve takip edilmesini inceler.

Uygulamayı takiben, Modelimizde değerlendirilen bir diğer alan, hayata geçen uygulamaların yönetim kurulu tarafından gözetimidir. Tıpkı mürettebatın yaptıklarını, yolculuk boyunca meydana gelebilecek sakatlıkları veya gemide onarım gerektirecek herhangi bir yeri sürekli gözeten bir kaptan gibi, yönetim kurulu da şirketin uygulama sürecini gözetir.

Yönetim kurulu, sürdürülebilirlik çalışmalarını nasıl denetleyebilir? Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi’nde yönetim kurulunun gözetim sorumlulukları şu maddelerle tanımlanmıştır:

Çevresel, sosyal ve yönetişim hakkında kritik gözetim noktaları belirlemek,
Çevresel, sosyal ve yönetişim konularıyla ilgili performans değerlendirmesi yapmak,
Ödüllendirme mekanizmalarını, çevresel, sosyal ve yönetişim ile ilgili kilit performans göstergelerine dâhil etmek,
İç denetim mekanizmalarının ve bağımsız denetim sürecine sürdürülebilirlik alt dallarının dâhil edilmesi ve bu denetimlerin düzenli olarak gözden geçirildiğinden emin olmak.

Tüm bu süreçler, kurumda sürekli öğrenme ortamını tesis etmeli ve desteklemelidir. Kurum içinde sürekli öğrenme ortamı bir kültür olarak benimsendiğinde, şirketin sürdürülebilirlik yönetişim kalitesi de artacaktır. Bu tıpkı bir geminin limana yanaştığında bir sonraki yolculuk için değerlendirme yapma ve hazırlanma süreci gibidir. Gemi limana yanaştığında kaptan ve mürettebat dâhil olmak üzere, gemideki herkes geçirdikleri yolculuktan bir sonuç çıkarmalı ve birbirlerinden ve deneyimlerinden bir şeyler öğrenmelidir. Bu karşılıklı öğrenme ortamını geliştirirken, geminin bir sonraki yolculuğunun da daha iyi geçmesini sağlar.

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©, kurum içinde devamlı öğrenme kültürünü şu ölçütlerle tanımlıyor:

Gelişim ve iyileştirme için kaynak ayrılması,
Muadillerle kıyaslamalı değerlendirme,
Öğrenme sürecini oryantasyon, eğitim, terfi, prim vb. süreçlere dâhil ederek kurumsal gelişim yaklaşımını benimsemek.

Genel anlamda Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©, sürdürülebilirlik yönetişimi için somut, ölçülebilir, objektif kriterler tanımlar ve kullanır. Bu metodolojinin temelleri, LOGIC ve DSICS yaklaşımlarına dayanır. LOGIC ve DSICS yaklaşımlarında da olduğu gibi, Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi Modeli^©’nin temelini de doğru yönün belirlenmesi, doğru göstergelerin ölçülmesi, sonuçların değerlendirilmesi ve sonuçlardan ve denklerden öğrenme sağlanması bulunuyor.

Sürdürülebilirlik Yönetişim Modeli’nin diğer çalışmalardan farkı nedir?

Sürdürülebilirlik çalışmalarını değerlendiren birçok değerlendirme yöntemi ve endeks bulunuyor. Çoğunlukla bu endeksler, karar alma mekanizmalarının ve sürdürülebilirlik yönetişiminin kalitesine değil, şirket performansına odaklanıyor. Halbuki, sürdürülebilirlik yönetişiminin kalitesi, sorumlu iş yaklaşımının kuvvetle benimsenmesinden geçmektedir. Biz de bu yaklaşımla, halka açık verilerden faydalanarak, sürdürülebilirlik yönetişimi ile ilgili öne çıkan iyi örnekleri saptayan bir araştırma yürüttük. Ayrıca diğer birçok endeks için değerlendirmeler “endekse girme/girmeme” olarak gerçekleştirilirken, Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi Modeli’nde, sürdürülebilirlik yönetişimini derinlemesine ele alan birçok süreçte, iyi örnekleri saptadık ve elde ettiğimiz sonuçları belirli gruplar bazında paylaştık. Bu yaklaşımımızla, sürekli öğrenme ortamını desteklemeyi hedefliyoruz.

Yalnızca Halka Açık Bilgilerden Faydalandık:

Şirketlerin internet sitelerinden eriştiğimiz 2017 Faaliyet Raporlarından, 2017 Sürdürülebilirlik Raporlarından ve Yönetişim ve Sürdürülebilirlik kısımlarında yer alan verilerden yararlandık. Sadece 2017 verilerini değerlendirdiğimiz araştırmamızda, tamamen halka açık verileri değerlendirme kapsamında tuttuk. Ayrıca diğer endekslerin değerlendirmeleri genelde belirledikleri çıtayı aşan kurumları tek bir grup olarak ele alırken biz, çalışmamızda tüm düzey ve aşamalar bazında inceleme yaparak farklı gruplarda raporladık.

İşte Nedeni…

Raporlama, yaratılan değer, karar alma süreci, yönetişim kalitesi gibi alanlar hakkında ipuçları sunar. Paydaşların katılımı ve kurumla ilişkilerine dair ihtiyaç duydukları gerekli bilgileri sağlayan raporlamaların niteliği büyük önem taşır. Bu kurumsal bilgi ne kadar iyi sağlanırsa taraflar, söz konusu kurumla iş yapmaya daha fazla yönelir ve kurumla daha sağlıklı etkileşim kurabilirler (Eccles & Serafeim, 2015). Bu nedenle, sadece şirketlerin internet sitelerinden halka açtığı bilgileri analiz kapsamında değerlendirdik. Veri toplama sürecini takiben, farklı kriterler bazında edindiğimiz verileri Küresel Sürdürülebilirlik Liderleri’nin yatırımcı ilişkileri bölümleriyle paylaştık ve onların geri bildirimlerini talep ettik.

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi metodolojisi, sürdürülebilirliğe dair sağlam bir karar alma mekanizmasında, yani bir başka deyişle sürdürülebilirlik yönetişim sisteminde bulunması gereken yaklaşıma önem verir. Modelin odağında, sürdürülebilirlik konusunda şirketlerin şeffaflığı ve halka açık beyanlarının özellikleri bulunuyor. Çünkü, sürdürülebilirlik yönetişiminin kalitesi, şirketlerin bu konuda aldığı kararların da kalitesini belirler. İyi sürdürülebilirlik yönetişimi yönlendirme, gözetim, sağlam karar alma ve devamlı öğrenme döngüsünün anahtarıdır. Bu nedenle araştırmamız, belirlediğimiz kriterler ışığında şirketlerin sürdürülebilir yönetişim mekanizmalarını anlamak üzerine kurgulanmıştır.

150 Küresel Sürdürülebilirlik Lideri’ni İnceledik…

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi, Sürdürülebilir Borsa İnisiyatifini imzalayan (SSE), öne çıkan borsalarda işlem gören ve alanında lider konumunda olan 150 halka açık şirketi inceleyerek küresel düzeyde etki yaratmayı amaçlar. Analizin kapsamı Almanya, Amerika, İngiltere, Çin, Güney Afrika ve Türkiye Borsalarının sürdürülebilirlik endekslerinde bulunan şirketlerle sınırlandırılmıştır. Bu şirketlerin arasından, 10 farklı sektöre ait olanlar seçilmiştir.

Sektör seçiminde ülkeler genelinde karşılaştırılabilecek sektörleri seçmeye dikkat ettik. Bu nedenle regülasyonları ülke bazında değişim gösterebilen finans sektörü ve seçtiğimiz bazı borsalarda öne çıkmayan teknoloji sektörünü karşılaştırılabilirlik açısından analizimize dâhil etmedik.

İncelenen şirketlerin her biri, daha sürdürülebilir bir dünya için gösterdikleri üstün çabalardan dolayı birer Küresel Sürdürülebilirlik Lideri’dir. (Küresel Sürdürülebilirlik Liderleri’nin tamamına Ek 1’deki Şirket Listesi’nden erişebilirsiniz.)

Küresel perspektifi ortaya koyan çalışmamız, farklı sektörler ve ülkelerden en iyi uygulamaları görme fırsatı tanıyor. Kapsam ve metodolojimiz sayesinde şirketlerin halka açık raporlarında görülen iyi sürdürülebilirlik yönetişim örneklerini saptıyoruz ve karşılıklı öğrenme hız kazanıyor.

Puanlamada özgün bir yaklaşım: Kapsam ve Derinlik

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi’nin amacı; sürdürülebilirlik performansını ölçmek değil, sürdürülebilirlik çalışmalarının ilerleyebileceği sürdürülebilirlik yönetişim ikliminin tesisini değerlendirmektir. Bu bakış açısı doğrultusunda tüm şirketler, bünyelerindeki sürdürülebilirlik ortamının sürdürülebilirliğini sağlamak için bazı ölçütleri benimsemelidir.

Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi’nde, şirketlerdeki sürdürülebilirlik ortamının varlığını Kapsam Puanı ile gösterdik. Şirketlerin sürdürülebilirlik yönetişimi ile ilgili ne yaptığını temsil eden Kapsam Puanı, şirketleri 1. grup en yüksek, 5. grup ise en düşük olmak üzere beş sınıfta göstermektedir. İncelenen şirketler, bulundukları sınıflar içinde alfabetik sırayla listelenmiştir. Bunu takiben, tesis edilen sürdürülebilirlik yönetişim iklimi, şirketler bünyesinde yayılabilir ve derinleştirilebilir. Böylece şirketler, sürdürülebilirlik yönetişiminin özünü iç süreçlerine dâhil edebilir.

Sürdürülebilirlik yönetişiminin nasıl ve ne kadar içselleştirildiğini ise, Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi’nde Derinlik Puanı ile gösterdik. Şirketlerin sürdürülebilirlik yönetişimini nasıl ele aldığını ortaya koyan Derinlik Puanı, şirketleri yoğun, orta ve düşük derinlik olarak üç gruba ayırmaktadır. Karnede yoğun derinlik dolunay, orta derinlik yarım ay, düşük derinlik ise yeni ay ile gösterilmiştir. Sürdürülebilirlik Yönetişim Karnesi^©, karşılaştırmalı değerlendirme olanağı tanımasının yanında, etkili sürdürülebilirlik yönetişim mekanizmaları oluşturma ve karşılıklı öğrenme konularında kılavuz niteliği taşıyarak, iyi sürdürülebilirlik örneklerinin yayılmasına katkıda bulunur.

Dr. Fatma Öğücü Şen, Pınar Ilgaz